Koncert inaugurujący tegoroczną edycję Międzynarodowego Festiwalu Organowego w Lipawie poświęcony będzie w dużej mierze twórczości Mieczysława Surzyńskiego, znakomitego kompozytora, który na samym początku swojej kariery zawodowej pracował jako organista w Lipawie. W dniu 9 września w kościele św. Trójcy zagra prof. Jerzy Dziubiński, znawca i znakomity interpretator twórczości Surzyńskiego. Tym samym, w 150 rocznicę urodzin kompozytora, uczczona zostanie pamięć o nim w mieście, w którym w 1892 r. Surzyński rozpoczynał swoją zawodową drogę.

Mieczysław Surzyński (1966-1924)

Surzyński przybył do Lipawy w wieku 25 lat, niemal prawie bezpośrednio po studiach muzycznych, które odbył w Berlinie, Lipsku i Ratyzbonie. Był dopiero u progu swojej wielkiej kariery, która przyniosła mu miano twórcy współczesnej organistyki polskiej. Surzyński uważany jest za najwybitniejszego przedstawiciela nurtu romantycznego w polskiej muzyce organowej, przez jemu współczesnych nazywany był „polskim Bachem”. W Lipawie pracował stosunkowo krótko – tylko ok. 1 roku, tym niemniej zachowało się kilka informacji prasowych z tamtego okresu dotyczących jego działalności w nadbałtyckim kurorcie. Dzięki nim wiemy, że Surzyński miał m.in. okazję grać na słynnych organach w ewangelickim kościele św. Trójcy: w ramach koncertu w dniu 25 kwietnia 1893 r. wykonał Fantazję organową Es-dur M. Brosiga oraz Koncert organowy G.F. Händla. Krytyk „Libausche Zeitung” wyraził po koncercie nadzieję, że „publiczność lipawska będzie jeszcze miała okazję obcować z muzyką w wykonaniu tego utalentowanego artysty” [1].

Surzyński, oprócz codziennej działalności związanej z obowiązkami kierownika chóru i organisty w kościele św. Józefa, regularnie występował w sali koncertowej lipawskiego Domu Zdrojowego (Kurhauzu). I tak np. w dniu 3 sierpnia 1893 r. miał tam miejsce koncert Olgi Ruszczyc (alt) i Gabrieli Kranz (sopran) z towarzyszeniem Surzyńskiego na fortepianie [2]. W lipcu 1893 r. akompaniował podczas koncertów duetu Mussina-Nicolai, wykonując przy tym m.in. Mazurka C. Saint-Saënsa oraz kompozycje własne [3]. Z kolei w ramach koncertu śpiewaków Hannah Norbert-Hagen i Woldemara Pedera w dniu 4 września 1893 r. Surzyński wykonał m.in. dwie transkrypcje organowe: jednego z mazurków F. Chopina oraz Starego Króla Antona Rubinsteina [4]. Miał też okazję występować w sali Towarzystwa Rzemieślniczego, akompaniując na fortepianie podczas występu Maxa Vahrenhorsta [5].
Pod koniec 1893 r. opuścił Lipawę i na 8 lat przeniósł się do Petersburga, gdzie prowadził chór katedry metropolitalnej. Nie wiemy, jakie powody zdecydowały o wyjeździe Surzyńskiego z Lipawy, ale nie można wykluczyć, że związane było to z rozpoczętą w 1894 r. rozległą przebudową kościoła św. Józefa [6]. Kolejne, po Petersburgu, etapy na drodze zawodowej Surzyńskiego to: Saratow, gdzie był profesorem fortepianu i teorii w Carskiej Szkole Muzycznej, następnie Kijów i kierownictwo chóru w kościele św. Aleksandra. W 1904 r. Surzyński przeniósł się do Warszawy, gdzie został kierownikiem chóru Filharmonii, prowadził klasę organów w Konserwatorium oraz był organistą w warszawskiej katedrze św. Jana Chrzciciela.
Surzyński do końca swego życia cieszył się sławą najwybitniejszego polskiego kompozytora muzyki organowej. Dzieła organowe Surzyńskiego znajdowały wysoką ocenę we współczesnym świecie muzycznym. Dużą część jego twórczości stanowią kompozycje tworzone z myślą ich praktycznego wykorzystania w liturgii kościelnej. O skali możliwości kompozytorskich Surzyńskiego świadczą jednak przede wszystkim utwory koncertowe.
Znakomite dzieła Surzyńskiego, jak Sonata d-moll op. 34, Koncert organowy op. 35 czy cykl Improwizacji op. 36 powstały kilka lat po wyjeździe kompozytora z Lipawy, tym niemniej już okres lipawski ujawnił ogromną skalę talentu młodego muzyka, który zapisał się w historii polskiej muzyki jako wybitny kompozytor, niezrównany organista-wirtuoz i ceniony pedagog, a przede wszystkim prekursor nowej polskiej szkoły organowej. Pamięć o Surzyńskim była w Lipawie żywa jeszcze w okresie międzywojennym – w 1929 r. przy okazji jubileuszu 150-lecia organów z kościoła św. Trójcy „Libausche Zeitung” wśród wybitnych muzyków ongiś występujących w tym kościele wymieniła również Surzyńskiego [7]. Dzieła Surzyńskiego często będą wykonywane w Lipawie w latach 30-tych XX wieku przez jego ucznia – Władysława Burkatha.

P.S.

Ignacy Jan Paderewski, ok. 1885 r.

Na inaugurację festiwalu prof. Dziubiński wykona także 2 kompozycje Ignacego Jana Paderewskiego (1860-1941), wirtuoza fortepianu i kompozytora, ale także działacza niepodległościowego i polityka, który cieszył się dużym autorytetem na całym świecie. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 r. pełnił m.in. funkcję ministra spraw zagranicznych i premiera rządu.

Ratusz w Lipawie. Tu koncertował m. in. Paderewski.

Warto odnotować, że Paderewski u progu swojej wielkiej kariery dał się poznać także publiczności lipawskiej. W dniu 2 sierpnia 1879 r. w Ratuszu miał miejsce występ niespełna 19-letniego Ignacego Jana Paderewskiego, który koncertował ze swoim przyjacielem, skrzypkiem Władysławem Górskim. Paderewski ponownie przyjechał do Lipawy latem następnego roku, kiedy to w ciągu 8 dni dał w duecie ze Stanisławem Barcewiczem 3 koncerty w lipawskim Ratuszu.

[1] Libausche Zeitung, nr 92 (26.04.1893)
[2] Libausche Zeitung, nr 173 (3.8.1893 r.)
[3] Libausche Zeitung, nr 156 (13.7.1893 r.) Koncerty miały miejsce 9.7. i 13.7. w Kurhauzie oraz 14.7. w Ogrodzie Koncertowym (tzw. hamburskim).
[4] Libausche Zeitung, nr 199 (4.9.1893 r.)
[5] Libausche Zeitung, nr 54 (10.3.1893 r.)
[6] Władze odmawiały zgody na budowę nowego kościoła, dlatego proboszcz ks. Edward Ropp oficjalnie złożył wniosek o jedynie rozbudowę dotychczasowej świątyni. Faktycznie w okresie 1894-1901 powstała nowa, okazała świątynia w stylu neoromantycznym, integrując w sobie dawny kościół jako boczną kaplicę.
[7] Weinberg K., 150 Jahre Heil. Trinitatis-Orgel, [w:] Libausche Zeitung, nr 247 (30.10.1929)